Introductie

Al jaren stijgen de aantallen rivierkreeften en krabben, zowel de dieren zelf als het groeiend aantal waterpartijen waarin ze worden waargenomen. Dat komt omdat ze zelf als ‘fietspadkreeft’ naar nieuwe wateren wandelen als ze het onder water te bont gemaakt hebben. Internationale experts zijn het erover eens: zorg ervoor dat deze exoten niet verder migreren, dan blijft de schade beperkt. Wanneer het gaat over invasieve Amerikaanse rivierkreeften wegvangen uit een door hen mede beschadigd ecosysteem, is 'het tegengaan van verder biodiversiteitsverlies' een adequatere formulering dan "dierenleed veroorzaken". In Leiden leven ten minste 20 inheemse vissoorten, die het waard zijn te behouden voor de toekomst. De afgelopen decennia is duidelijk geworden dat het op landelijk of provinciaal niveau onmogelijk te regelen valt om de reproductiegetallen van uitheemse kreeften in toom te houden. Door Leids stadswateronderzoek zijn valide argumenten naar voren gekomen om out of the box maatregelen te nemen, Het inzetten van maatwerk kan de teruglopende soortenrijkdom onder water op diverse proeflocaties een halt toe roepen. Dat scheelt miljoenen nakomelingen onder kreeften en dierenleed onder de inheemse fauna, die vaak niet opgewassen is tegen deze alleseter.

Zwakke ecosystemen veranderen in onderwaterwoestijnen

Dat rivierkreeften bestrijden geen optie zou zijn omdat er toch een natuurlijk evenwicht zal komen, is slechts gedeeltelijk waar. Een reeds verlieslijdend ecosysteem verandert door kreeftenvraat razendsnel in een levenloze onderwaterwoestijn. En de hongerige en vaak zwangere kreeften trippelen vervolgens simpelweg naar de volgende sloot.

Inheemse vis- en amfibiesoorten worden door de knijpgrage tienpotigen weggeconcurreerd of opgegeten, maar ook de eitjes van snoek en baars vallen ten prooi aan de Amerikaanse rivierkreeft en Chinese wolhandkrab. Terwijl roofvissen snoek en baars van alle leeftijden belangrijke natuurlijke partners zijn in de bestrijding van de jonge of net vervelde (en dus nog zachte) kreeften en krabben.

Ook wanneer er nog géén duidelijke afname waarneembaar is in de biodiversiteit -zoals het doorzicht, de onderwatervegetatie en de aantallen vissoorten- dient de provincie de lokale overheden te faciliteren om zelf maatregelen te kunnen nemen. Hiermee kunnen de aantallen kreeften in toom worden gehouden, totdat een drempelwaarde wordt bereikt waarbij de inheemse flora en fauna zelf nog weerstand kan bieden aan de snel expanderende exotenpopulatie.

Rekensom kreeftexpansie:

1e jaar (2 x leg vrouwtjes):
600x600 = 360.000

2e jaar: 
360.000 x 600 = 216.000.000

3e jaar: 
216.000.000 x 600 = 129.600.000.000

Natuurlijke remmingen op de groei:

• Sterfte
• Predatie
• de 2e leg is niet vruchtbaar binnen het jaar
• In het algemeen zijn niet alle vrouwtjes altijd zwanger, maar een relatief beperkt percentage (uit observatie)

Vroegtijdige bestrijding van miljarden nakomelingen voorkomt dierenleed

Om te voorkomen dat dierenleed ontstaat dient ook verplaatsing door menselijke hulp te stoppen, zoals via baggerstort en naïeve bewoners die ze overzetten.
De term ‘dierenleed’ benoemt geen soorten, daarmee is het een loze kreet. De plaagdierlezing van het Studium Generale (Universiteit van Utrecht) legt uit dat wegvangen van excessieve aantallen nodig is, juíst om dierenleed -in dit geval onder kreeften- te verminderen.
Vrouwelijke kreeften bieden meerdere keren per jaar broedzorg aan 150-600 jongen. Deze wegvangen vóórdat ze zwanger zijn, levert dus minder dierenleed op - zowel voor de kreeften als voor de bijvangst van andere waterdieren in de gebruikte fuiken.
Als er geen beheer wordt toegepast om de aantallen kreeften te stabiliseren, zal het binnen enkele jaren gedaan zijn met kwetsbare soorten, die niet zo snel kunnen mee evolueren. Dit ondanks de inzet van o.a. rivierdonderpaddenhotels, kikkertrapjes, watertuinen en broedeilanden.
Is dit gewoon de natuur en mag de evolutie haar gang gaan?
Overheid noch burger wil over een paar jaar kaalgeknipte en dode sloten in de woonomgeving, vol muggen die mogelijk ziektes bij zich dragen. Een stinkende muggensloot zorgt voor minder welbevinden in een straat. Dat water zal ook eerder als open riool gebruikt gaan worden voor zwerf- en grofvuil: iets waar Onder water in Leiden met de afdeling Beheer al meer dan tien jaar succesvol tegen strijdt.

Terugbrengen tot drempelwaarde

Predatiebeheer is niet hetzelfde als het uitroeien van de kreeft, maar het begint bij het inventariseren en het bepalen van drempelwaarden: wat kan de natuur in deze waterpartij nog aan? Hoe leggen we hun natuurlijke vijanden in de watten?
Het indammen van aantallen en verdere verspreiding zorgt voor minder voedselgebrek onder de inheemse soorten, zoals zwanen en karpers. Hoeveel zijn díe dieren ons waard?

Natuurlijke vijanden moeten enthousiast gemaakt worden om de kreeft te gaan zien als voedsel. Een eerste stap is gezet met het verbieden van vogels voeren, waardoor reigers en meerkoeten vaker naar kreeften zullen zoeken. Deze watervogels zijn de aangewezen ‘boodschappers’ van natuurlijke predatie, omdat ze boven water zichtbaar met hun prooi stoeien.
Een publiekscampagne kan zich daarnaast ook richten op de snoek, snoekbaars, baars en aal, die graag kreeften eten. Aangezien het water steeds helderder wordt, worden ook die gedragingen beter zichtbaar vanaf kademuur en brug.
Tot slot kan de otter ingezet worden als de meest aaibare predator: die kan behalve volwassen kreeften ook prima wolhandkrabben een kopje kleiner maken. Een typisch Leids voorbeeld van progressieve circulaire economie is het delen van de gevangen rivierkreeften met de lokale restaurants.

Toverformule: nú lokaal gaan aanpakken

Om tot beheersbare aantallen te komen zal een toverformule nodig zijn. Daarbij kunnen vele belangenorganisaties zoals hengelaarsbonden, waterschappen, provincies, gemeenten, perceelhouders, natuurbonden en de zoogdiervereniging gezamenlijk stappen zetten om zo snel mogelijk lokale pilots op te starten. Her en der kunnen extra ingrediënten toegevoegd (of weggelaten) worden om tot een multi-pronged attack te komen. Stilstand is achteruitgang en in dit geval zal één vrouwtje na een jaar 360.000 nakomelingen hebben geproduceerd. De provincie is de werkelijk verantwoordelijke wegvanger, maar dient bij gebrek aan zelf beproefde acties lokale initiatieven te faciliteren, die voor het eerst in jaren buiten de ouderwetse kaders denken. Dit kan per stuk water verschillen, waardoor maatwerk en lokale biodiversiteitskennis de beste oplossing is. Het wegvangen van kreeften dient er overigens alleen toe om tot een voor die sloot, vijver of gracht beheersbare drempelwaarde te komen.
Met hulp van lokale burgerwetenschappers die gecoördineerd worden door professionals, zijn speciale pilots op meerdere plekken uit te voeren.
Zo nodig kunnen de per locatie genomen maatregelen tussentijds aangepast worden, om gezamenlijk het doel van een grotere soortenrijkdom in de blauwgroene stadsnatuur te bereiken.
Het aanleggen van natuurvriendelijke oevers op door kreeften getroffen locaties zorgt voor een zichzelf versterkend, positief effect op het waterleven. Gelukkig denkt de gemeente daarbij aan kreeftbestendige onderwaterbermen. Ook is structurele monitoring van de onderwaternatuur nodig om te bewijzen dat de veelzijdige aanpak werkt.

Zo niet, dan economische en ecologische schade

Wanneer de overheid de kop in het zand steekt en haar wateren laat koloniseren door hordes migrerende kreeften en krabben, zijn de miljoenen euro's kostende goedbedoelde acties zoals de aanleg van natuurvriendelijke oevers zonder onderwaterbermen weggegooid gemeenschaps-geld. Overigens vallen niet alleen natuurlijke maar ook menselijke structuren ten prooi aan de graafwerkzaamheden: denk aan waterkeringen, houten beschoeiingen en eeuwenoude specie in de kademuren die wordt weggebikt.

Dieper graven?

Het magazine De Levende Natuur is recent geheel gewijd aan uitheemse rivierkreeften. Daarin zult u veel over de decennialange onderzoeken lezen, alsook over de vraagstukken die in dit bericht worden opgeworpen. Meer informatie en een exemplaar zijn verkrijgbaar via deze link.

Voor actuele onderzoeksgegevens uit de Leidse stadswateren en maatregelen op maat om de onderwaternatuur zich te helpen wapenen tegen de expansiedrift van invasieve exoten, is er voor waterminnende partijen (tegen onderzoekstarief) meer data bij mij verkrijgbaar 
Dit onderwerp beschikt door de resultaten uit het meerjarig KNNV Project Vissenmonitoring over nog meer steekhoudende argumenten en actuele cijfers in de stadswateren. Indien u nog verdere vragen heeft, licht ik dit onderwerp bij voorkeur toe via de mail, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of anders telefonisch, op 06-50298572.
Bij geen gehoor verzoek ik u een mailtje te sturen; ik ben dan in het veld.

Bijlage: pdf met cijfers invasieve exoten en vissoorten in Leiden van 2015-2020.